ရာသီထိန္ျခင္း၊ ရာသီမလာျခင္း

ဆရာရွင့္။ အထက္မွာေျပာခဲ့တဲ့အတိုင္း ကၽြန္မ တားေဆးကို ႏွစ္ႏွစ္ခန္႔ေသာက္ခဲ႔ၿပီးေနာက္ ေဆးကို ရပ္လိုက္ပါတယ္။ ေသာက္လက္စ ေဆးကဒ္အကုန္ ရာသီလာအၿပီးမွာ ေနာက္တစ္ကဒ္မေသာက္ေတာ႔ဘဲ ရပ္လိုက္တာပါ။ အခု တစ္လေနေတာ့ ရာသီလာရမယ္႔အခ်ိန္မွာ မလာဘဲျဖစ္ေနပါတယ္။ ရက္ေက်ာ္တာ (၇) ရက္ရွိပါၿပီ။ Test နဲ႔ စစ္ၾကည္႔ေတာ႔လည္း Negative ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္ရတာလဲ။ ေဆးခန္း သြားဖို႔လိုမလား။ လမမွန္ရင္ ကေလးေရာရႏိုင္ပါ႔မလား သိခ်င္ပါတယ္။

အရြယ္ေရာက္ေနတဲ့ မိန္းကေလးတေယာက္ ရာသီလာရမဲ့ရက္မွာ မလာရင္ ကိုယ္ဝန္ကို အရင္ဆံုး စဥ္းစားၾကရတယ္။ ဒါေပမဲ့ တျခားျဖစ္ေစႏိုင္တာေတြ အမ်ားၾကီးရွိေသးတယ္။
ရာသီမလာျခင္း အမ်ိဳးမ်ိဳး
၁။ Primary Amenorrhea ေမြးကတည္းကမလာတာ နဲ႔
၂။ Secondary amenorrhea အရင္ကလာဘူးျပီး မလာေတာ၊

Primary amenorrhea ရာသီတခါမွ မလာေသးျခင္း
မိန္းကေလးတေယာက္ အရြယ္ေရာက္ခ်ိန္ ျဖစ္ပါရက္နဲ႔ ၁၆ ႏွစ္သမီးေလာက္အထိ ရာသီ တခါမွ မလာတာကို ေခၚတယ္။ Late puberty အပ်ိဳျဖစ္ေနာက္က်တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ပိန္မယ္၊ အားကစားလဲ လုပ္မယ္ဆိုသူေတြ ေနာက္က်တတ္တယ္။ အဲဒါမဟုတ္ရင္ ေရာဂါတခုခုကို စဥ္းစားရမယ္။

• Ovulation Abnormality မ်ိဳးဥထြက္ေစမဲ့ (ခရိုမိုဇုမ္း) ေတြက ပံုမွန္မဟုတ္တာ၊
• Genital Abnormalities ေမြးရာပါ မ်ိဳးပြါးအဂၤါေတြ ခ်ိဳ႕ယြင္းေနတာ၊ ဥပမာ သားအိမ္ မပါတာ၊ ဗဂ်ိဳင္းနား မပါတာ၊ Vaginal septum ဗဂ်ိဳင္းနား အခန္း ၂ ကန္႔ျဖစ္ေနတာ နဲ႔ Imperforate hymen အပ်ိဳးေမွး ပိတ္ေနတာ။
• Hypothalamic Problems And Pituitary Disease ဦးေႏွာက္ ေအာက္ေျခနားမွာရွိတဲ့ (ပစ္က်ဴထရီ) အက်ိတ္ေရာဂါ၊ အဲဒီေနရာ (ဟိုက္ပိုသဲလ္မတ္စ္) မွာ ေရာဂါရွိေနတာ၊
• Obesity အဝလြန္ျခင္း၊
• Thyroid Disease လည္ပင္းၾကီးနဲ႔ဆိုင္တဲ့ေရာဂါ၊ Hypothyroidism ေဟာ္မုန္းနည္းျခင္း၊ Hyperthyroidism ေဟာ္မုန္းမ်ားျခင္း၊

Secondary Amenorrhea အရင္က လာျပီးေနာက္မွ ရာသီမလာျခင္း
အေမရိကားမွာဆိုရင္ ၂-၅% ေသာ မိန္းကေလးေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ ငယ္ငယ္ကတည္းက (ဘဲေလး)၊ (မာရသြန္)၊ ဂြ်မ္းဘား ကစားတာလုပ္တဲ့ မိန္းကေလးေတြမွာ ျဖစ္ၾကတယ္။ Amenorrhea ဆိုတာ ေရာဂါလကၡဏာ တခု ျဖစ္တယ္။ ေရာဂါနာမည္ မဟုတ္ပါ။ Sex chromosomes (လိင္-ခရိုမိုဇုမ္း) ေရာဂါ Turner’s syndrome ျဖစ္မလား။ ေခါင္းကိုက္တာ၊ ႏို႔ရည္ထြက္တာ၊ လူကပိုဝလာတာ၊ ဝက္ျခံေပါက္တာ၊ လိင္စိတ္ေျပာင္းလဲ လာတာ၊ စကားသံ နိမ့္လာတာ၊ မ်က္ႏွာမွာ အေမႊးပိုေပါက္လာတာ၊ မ်က္စၾကည့္ရမေကာင္းျဖစ္လာတာေတြ ရွိ-မရွိစစ္ေဆးရမယ္။

• Pregnancy ကိုယ္ဝန္၊
• Birth Control သေႏၶတားေဆး-တားနည္း၊ တခ်ိဳ႕ေဆးေတြက ရပ္လိုက္ေပမဲ့ ၃-၆ လ အထိ ရာသီ ျပန္မလာတာ ျဖစ္တတ္တယ္။
• Excessive Exercise ကိုယ္လက္လႈတ္ရွားမႈလုပ္တာ မ်ားေနရင္၊
• Medical Conditions ဦးေႏွာက္၊ မ်ိဳးဥအိမ္၊ (အဒရီနယ္လ္-ဂလင္း)၊ (ပစ္က်ဴထရီ-ဂလင္း) ေရာဂါေတြ၊ နာတာရွည္ ေရာဂါတခုခု ခံစားေနရခ်ိန္၊ သားအိမ္ေရာဂါ
• Premature Menopause ေသြးဆံုးခ်ိန္ေစာတာ၊
• Polycystic ovarian syndrome (PCOS) မ်ိဳးဥအိမ္မွာ အက်ိတ္ေလးေတြရွိေနတဲ့ေရာဂါ၊ (လူဝမယ္၊ အေမႊးပိုေပါက္မယ္၊ ဝက္ျခံထြက္မယ္၊)
• Other causes ကေလးႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္၊ စိတ္ဖိအားမ်ားေနခ်ိန္၊ စိတ္ဓါတ္က်ေနခ်ိန္၊ အစာအာဟာရ ခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္း၊

Amenorrhea ေဆးစစ္တဲ့အခါ ေရာဂါရာဇဝင္ေမးတယ္၊ အေထြေထြစစ္ေဆးတာလုပ္မယ္၊ လိင္အဂၤါေနရာေတြ စစ္ေဆးတာပါ လုပ္ရတယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္၊ Galactorrhea ႏို႔ရည္ထြက္ေနသလား၊
1. Blood and urine tests ေသြး-ဆီးစစ္ျခင္း၊ TSH, Prolactin, FSH ေတြစစ္ျခင္း၊
2. TSH မ်ားေနရင္ Hypothyroidism ျဖစ္ေနမယ္၊
3. Progesterone Challenge Test (Provera) စစ္နည္းနဲ႔ (ပရိုဂ်က္စတီရုမ္း) အေျခအေနကို စစ္မယ္။
4. Pelvic ultrasound တင္ပါးဆံုေနရာကို (အာလ္ထြာေဆာင္း) ရိုက္မယ္။

• Bleeding after progesterone (ပရိုဂ်က္စတီရုမ္း) ေနာက္မွာ ရာသီလာျခင္း၊ Estrogen ရွိေနျပီး၊ Anovulation မ်ိဳးဥမထြက္ဘဲေနမယ္၊ Blood LH- and FSH-level and Testosterone and DHEAS test ေတြနဲ႔ ေသျခာေစမယ္၊ LH is high (10 mIU/ml) ေက်ာ္ေနတာနဲ႔ LH/FSH ratio 2:1 ေက်ာ္ေနရင္ Polycystic ovarian disease (PCOS or PCO) ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ PCOS တိုင္းကေတာ့ high LH/FSH ratio မျဖစ္ပါ။
• No bleeding after progesterone (ပရိုဂ်က္စတီရုမ္း) ေနာက္မွာ ရာသီမလာျခင္း၊ High FSH ဆိုရင္ Premature ovarian failure or Menopause ေသြးဆံုးေစာတာျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ FSH ပံုမွန္ဆိုရင္ Progesterone + Estrogen တြဲေပးရမယ္၊ Hypothalamic-Pituitary Failure အေလးခ်ိန္က်ျခင္း၊ စိတ္ဖိအား၊ ေဆးဝါးေတြ ေၾကာင့္ျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ Hysteroscopy ဒါမွမဟုတ္ Hysterosalpingography ထပ္လုပ္ရမယ္။ သားအိမ္နဲ႔ သားအိမ္ဝမွာ အမာရြတ္လို ရွိေနသလား၊

ေဆးကုနည္းေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ ဘာလို႔ရာသီမလာသလဲသိရင္ ကုသေပးႏိုင္တယ္။

ေဒါက္္တာတင့္ေဆြ (၇-၂-၂ဝ၁၂)

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ - ရာသီထိန္ျခင္း၊ ရာသီမလာျခင္း